Als een baas

Over systemisch leiderschap, appels, kerst en appelmoes

Als we één ding kunnen leren van kerst, dan is het wel wat de impact van één kind kan zijn. Kerst is de geboorte van een man die we gerust de meest invloedrijke mens ter wereld zouden kunnen noemen. Een man met veel volgelingen. Volgelingen die hem volgen om wat zij geloven en daarmee één van de belangrijkste bewegingen op aarde gestart hebben.

Leiders

Alle leiders van belangrijke bewegingen op aarde hebben een aantal dingen gemeen. Om te beginnen zijn ze allemaal als kind op de wereld gekomen. In hun vroege jeugd zijn ze geconfronteerd geweest met volwassenen die invloed hebben genomen op hun ontwikkeling. Die volwassenen hebben hen beïnvloed en geïnspireerd. 

Uit die opvoeding en dat onderwijs hebben die leiders een geloof gedestilleerd: een diep vertrouwen in hoe de wereld eigenlijk in elkaar zit. Vanuit dat vertrouwen hebben ze zichzelf een houding aangemeten om om te gaan met alle zaken in de wereld die niet aansluiten bij dat geloof.

Verder hebben al die leiders een groot aantal mensen geïnspireerd om hetzelfde te geloven als zij. Vanuit dat geloof hebben die volgelingen bijgedragen aan de beweging, op hun eigen manier en naar eigen inzicht.

Als laatste hebben de echt grote leiders zich gericht op zichzelf, hun eigen levenshouding. Veel minder op die van hun volgelingen. De grote leiders hebben geen business plannen geschreven, hebben geen SMART doelstellingen geformuleerd en geen functioneringsgesprekken gevoerd. Zij hebben uitsluitend geïnspireerd. Marten Luther King hield een bekende toespraak waarin de kernzin was: 'I have a dream' en niet 'I have a plan'.

Volgelingen

Die volgelingen hebben de beweging gemaakt, niet de leiders. Die volgelingen deelden de droom van Marten Luther King. Het werd hun droom, hun verlangen en hun diep geloof.

Dat is ook de reden dat deze mensen zich aansloten bij de beweging die ontstond: omdat zij er zelf in geloofden. Niet omdat het zo werd georganiseerd. Niet omdat in de functiebeschrijving van MLK-volgeling vermeld stond dat je op tijd moest verschijnen bij toespraken van Marten Luther King.

De kracht van een beweging zit dan ook niet in de kracht van de leider, maar in het geloof van de volgelingen.

Systeem

Die volgelingen vormen met elkaar een beweging. Een organisch geheel van individuen die met elkaar een nieuwe entiteit vormen: met een eigen dynamiek, met eigen kernwaarden en een eigen unieke kracht.

De zoektocht naar de vraag waarom de ene beweging zo groot wordt en een andere een snelle dood sterft valt niet te beantwoorden door alle karakteristieken van die leider in kaart te brengen en dat dan maar gewoon te volgen. Dat levert boeken over effectief leiderschap op die uiteindelijk alleen maar teleur zullen stellen.

Die vraag is namelijk eenzelfde vraag als de vraag waarom de ene boom in het bos heel oud en groot wordt en een ander al snel wordt verstikt. Ook die vraag beantwoord je niet door de karakteristieken van degene die het zaadje plantte te onderzoeken.

Het is namelijk een samenloop van omstandigheden: op het juiste moment moet op de juiste manier het juiste zaadje geplant worden, waarna de juiste voedingsbodem en weersomstandigheden, maar ook de aanwezigheid of afwezigheid van andere bomen van belang is.

Het is de vraag naar de effectiviteit van een systeem, niet zozeer de effectiviteit van het leiderschap.

Systeem Leiderschap

Als het gaat om de effectiviteit van een systeem, dan vraagt dat wel een eigen vorm van leiderschap. Een effectief en succesvol systeem heeft geen leider nodig die het systeem kneedt, maar één die het systeem laat groeien. Geen manager, maar een tuinman. Niet iemand die een ontwerp maakt en dat vervolgens stap voor stap gaat bouwen, maar iemand die geloof heeft in de kracht van het systeem en die dat systeem laat groeien.

Appels; bomen en moes

Als je geloof hebt in de kracht van het systeem, dan ben je als iemand die een appel ziet en daarin al een appelboom herkent. Een tuinman zal die appel dan ook gewoon een plek geven in de grond, hem voeden, beschermen tegen de elementen om die appel uiteindelijk uit te laten groeien tot een boom.

Tuinmannen gebruiken doorgaans geen blauwdrukken of SMART geformuleerde doelen. Ze hebben wel een vast geloof in de potentie van de appel.

Een tuinman ziet een appel en herkent de boom. Daarin onderscheidt zich een leider van een manager. Een manager gelooft meer in de kracht van zijn eigen handelen. Die zal met een blauwdruk komen, een goed doordacht plan; efficiënt, effectief, marktgericht, financieel onderbouwt en SMART geformuleerd.

Een leider ziet een appel en herkent de boom. Een manager ziet een appel en produceert appelmoes.

En jij?

Wat zie jij als je naar een appel kijkt? Wat zie jij als je naar je leerlingen kijkt? Wat zie je als je naar jouw leerkrachten of directeuren kijkt? Geloof je in hun potentie of geloof je in je eigen kracht?

Voer je jouw plan uit of biedt je ruimte voor de ander om te groeien?

Er is markt voor appels, voor appelbomen en voor appelmoes. Waar draag jij aan bij dit jaar?