maandag 18 februari 2013

'Alles onder controle?'

'Ik moet van alles en iedereen op de hoogte zijn en er ook nog eens adequaat mee omgaan' zuchtte een leerkracht laatst. Ouders stellen een school verantwoordelijk als in hun ogen iets verkeerd is gegaan en directeuren sporen hun leerkrachten aan om uit veiligheidsoverwegingen alles te documenteren. Je weet het tenslotte maar nooit.

Een aantal weken terug sprak ik een directeur. Hij vertelde mij dat hij een constante alertheid had ontwikkeld voor situaties die de potentie van een escalatie in zich hadden.

'Wat zou er gebeuren wanneer je het gewoon los zou laten en het zou inderdaad escaleren?' vroeg ik hem. 'Dan zouden de ouders mij ter verantwoording roepen' was zijn antwoord.
'Is dat erg?'
'Ja, ik heb namelijk het gevoel dat ik dat dan had moeten voorkomen.' Een diepe zucht volgde.

Ik denk dat we het gevoel allemaal wel kennen. Ieder zal daarbij zijn eigen aandachtsgebied hebben, maar elk van ons heeft wel een doemscenario in gedachten wat hij koste wat het kost wil voorkomen.

In mijn periode als leerkracht was dat de situatie waarin een groep kinderen waar ik les aangaf helemaal los zou slaan. Wat ik ook zou doen, die kinderen gingen hun eigen gang. Daar kon ik zelfs van dromen in een slechte nacht. En wat me daarin dan het meest beangstigde was de mening die ouders en collega's er over mij op na zouden houden: 'niet zo'n goede leerkracht; hij heeft het niet onder controle'.

Controle

Controle is het sleutelwoord in deze gedachtengang. Blijkbaar heb ik het idee, net als die directeur, dat ik mijn werk goed doe wanneer ik alles onder controle heb. Mijn professionaliteit wordt bepaald door de mate waarin ik verrassingen kan voorkomen en alles kan beheersen. Alles...

Illusie

Beheersbaarheid is een utopie. Veel mensen hebben moeite om hun eigen leven onder controle te krijgen. Hoe moeilijk kan het zijn om je eigen gedrag, gedachten en overtuigingen echt te beheersen.

Een leerkracht mag daar dan nog eens de levens van 25 kinderen aan toevoegen die beheerst moeten worden. Iedere morgen komen 25 unieke verhalen jouw school binnen. 25 unieke referentiekaders, die elk hun eigen interferentie hebben met wat er op dat moment gebeurt in de school. 25 unieke waarheden, die 25 verschillende reacties oproepen.

Als je die kinderen 5 uur lang op school hebt op een dag, dan heb je dus 5 uur lang 25 volstrekt unieke werkelijkheden, zones van naaste ontwikkeling en ontwikkelingsperspectieven onder je hoede. Iedere dag opnieuw 25 nieuwe, volstrekt unieke processen.

En je was al zo druk met jezelf.

Management en controle

Vanuit de opleidingen, de onderwijs inspectie, de media en de politiek lijkt de roep om controle onvermijdelijk. De inspectie heeft de neiging om scholen met 'tegenvallende' opbrengsten milder te beoordelen wanneer de school laat zien alles 'onder controle' te hebben. 

Het roept wel meteen vragen op. 'Als ik die 25 leerprocessen onder controle heb, van wie zijn die processen dan?' Of: 'Als ik die 25 ontwikkelingsperspectieven beheers, wat gebeurt er dan met het perspectief dat ik niet heb?'

De ultieme professional, die alles beheerst en onder controle heeft, zou dan maar zo de ultieme beperking in de ontwikkeling van de kinderen kunnen zijn. De excellente leerkracht, directeur of school, die maximaal controle heeft over haar leerlingen en medewerkers, drukt kinderen in een keurslijf. Een model, waar de leerling niet om heeft gevraagd. Een model, waarvan de school op voorhand besloten heeft dat dat het beste is voor de toekomst van dat kind. 

Los van het feit dat we die 25 unieke verhalen nooit echt zullen kennen. Los van het feit dat we die toekomst niet kennen. Los van het feit dat we nooit statistisch aan kunnen tonen dat dit het beste is voor de toekomst. Los van het feit dat we ons eigen leven niet echt kunnen beheersen.

Leiderschap

Je zou de neiging kunnen krijgen om dan maar te stoppen met het maken van rationele en professionele afwegingen. Controle is tenslotte een utopie.

Ik zou er voor willen pleiten om vooral je professionaliteit in te zetten om kinderen in staat te stellen om leiding aan hun eigen leven te geven. Hun eigen leerprocessen en hun eigen ontwikkeling ter hand te nemen. Daar verantwoordelijk voor te zijn en dat ook in te zetten ten gunste van de ander en de omgeving.

Als 25 kinderen in een klas zich op die manier allemaal richten op hun eigen unieke verhaal, dan kan de leerkracht dat ook doen. De kans dat er dan gerichte ontwikkeling plaats vindt is vele malen groter, dan wanneer één leerkracht dat denkt te moeten besluiten voor elk van die 25 kinderen.

Leer kinderen leven met de oncontroleerbaarheid van het leven, leer ze regie te nemen in hun leven en verantwoordelijkheid te dragen voor alles wat daarin goed en minder goed gaat. Leer ze leven vanuit perspectief, zonder de toekomst te willen beheersen of de weg er naar toe in detail te willen controleren.

In de praktijk



Hoe? Om te beginnen door daar zelf het voorbeeld in te geven.

Ga met je collega's het gesprek eens aan over deze foto. Welk van deze poppetjes ben jij ten opzichte van je leerlingen? De grootste? De kleinste? Zit je ergens in het midden?

Bespreek het eens met je leerlingen. Welke positie zien zij voor jou? Wat vinden ze daarvan? Wat vind jij daarvan? Welke positie zien zij voor zichzelf?

Bespreek het als directeur eens in je team. Waar zie jij jezelf staan? Zien anderen dat ook zo? Is dat wat je wilt? Wat is het effect ervan? Waar ziet ieder teamlid zichzelf staan? Is dat wat je wilt?

Welk poppetje heeft het meeste controle? Welke inspireert het meest? Welke biedt ruimte om te groeien? Welke biedt (echte/schijn) veiligheid?

Er zijn geen juiste antwoorden wat mij betreft. Er is wel een mooie reis. Bon voyage!



Geen opmerkingen:

Een reactie posten